گزارشی از جشنواره مقام نوازان جوان در فرهنگسرای نیاوران

ما هنوز نفس می کشیم

اردیبهشت ماه گذشته (می 2009 میلادی) دوست گرامی احمد صدری عضو گروه موسیقی فرهنگستان هنر را دیدم. بر اساس دغدغه مشترک مان، صحبت موسیقی نواحی ایران به میان آمد و هر دو تأسف خوردیم که چگونه جشنواره موسیقی نواحی کرمان که با خون دل های محمدرضا درویشی و دکتر حمیدرضا اردلان از 76 تا 83 (2004-1997 میلادی) برگزار می شد، به سادگی در دولت نهم کنار گذاشته شد. با این وجود صدری مژده داد که قصد دارد جشنواره کوچکی متشکل از نوازندگان جوان نواحی مختلف ایران با پشتیبانی فرهنگستان هنر برگزار کند و اضافه کرد مرداد ماه فرصت خوبی است. اما چنانکه افتد و دانی، مرداد ماه 1388 ایران حکایت غمباری یافت و طبیعی بود مجالی برای این چیزها پیدا نمی شد. دست آخر، احمد صدری به این نتیجه رسید که از ظرفیت های مجموعه فرهنگسرای نیاوران در فرصتی دیگر بهره بگیرد.

پیش از پرداختن به اصل موضوع لازم می دانم کمی در باره فرهنگسرای نیاوران بنویسم. این مجموعه کم نظیر که پیش از انقلاب 1357 خورشیدی (1979 میلادی) با حمایت مستقیم فرح پهلوی درست روبروی کاخ نیاوران شکل گرفته بود، در ده سال نخست پس از سقوط حکومت پادشاهی ایران، عملاً فعالیتی نداشت. پس از پایان جنگ و آغاز سازندگی و زدودن خرابکاری های هشت ساله، این مجموعه زیر نظر مستقیم معاونت هنری وزارت ارشاد آغاز به کار کرد و در اندازه خودش خیلی موثر هم بود. از جمله برگزاری کارگاه سازهای سنتی آسیا با همکاری یونسکو در سال 1373 خورشیدی (1994 میلادی) که جلوه های زیبایی از ساخت سازهای بومی آسیا با حضور برخی سازندگان داخلی و خارجی به نمایش گذاشته شد. مجموعه فرهنگسرای نیاوران با روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی در خرداد 1376 خورشیدی (1997 میلادی) رونقی دیگر یافت و چند سال بعد با مدیریت خوب دکتر اسماعیل بنی اردلان، با شکوه ترین دوران حیات خویش را پشت سر گذراند. دو جشنوراه جهانی سنتور و نی و یک جشنواره داخلی تنبور نوازان در این فرهنگسرا، علاقه مندان را امیدوار ساخت که حرکت های ارزنده ای پیش روست. زنده یادان درویش امیر حیاتی و حاج قربان سلیمانی، آخرین پنجه های خود را در همین مکان بر سیم های تنبورشان فرود آوردند*. اما باز هم چنانکه افتد و دانی با پیدایش مدیرانی همچون صفار هرندی بر مسند وزارت ارشاد، کور سوی فعالیت های فرهنگی رو به خاموشی نهاد. اینک نیز گر چه اتفاق مهمی در حوزه مدیریت فرهنگی و هنری کشور رخ نداده است، ولی همچنان امید هست تا مرگ تدریجی برخی فرهنگ های کهن سرزمین ایران را به عقب انداخت!

یکی از ويژگی های فرهنگسرای نیاوران، ثبات بدنه اجرایی آن است که علی رغم تغییر مدیریت ها، تغییر چندانی نکرده و کار خودش را هم بلد است. ساسان رسولی مدیر بخش موسیقی این مجموعه، نوازنده سنتور و از شاگردان مجید کیانی است. با این وجود دیدگاهش در خصوص موسیقی یک سویه نیست. زیرا انواع موسیقی های هنری از سنتی و محلی گرفته تا نمونه های تلفیقی و کلاسیک غربی در سال خلیج فارس نیاوران به روی صحنه رفته اند. با پیشینه یاد شده، خیلی طبیعی بود که اهالی فرهنگسرای نیاوران پذیرای چنین رویدادی باشند، به ویژه آنکه در فرهنگستان هنر با مدیریت میر حسین موسوی با توجه به شرایط پیش آمده پس از دهمین انتخابات ریاست جمهوری، هیچ امکان عملی وجود نداشت. به هر ترتیب این جشنواره کوچک توانست شکل بگیرد و اگر چه محتوای آن تفاوتی با جشنواره های پیشین نداشت، اما یک پیام آشکار از آن به گوش می رسید. نوازندگان جوان نقاط مختلف ایران با تمام بضاعت خود به ساز و نوا درآمدند تا بگویند علی رغم همه بی توجهی ها و غفلت های فرهنگی هنوز به میراث معنوی سرزمین شان وابسته اند و همچنان می توانند نواهای رو به نابودی محل خویش را به گوش های خفته برسانند.

 اینک شما را به دیدن گزارش تصویری و کمی تا اندکی صوتی این جشنواره دعوت می کنم. در طول این سه شب هنرمندانی از تالش، تربت جام، گهواره، ایلام، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی،مازندران، لرستان، ترکمن، سیستان، کردستان، بوشهر و گیلان به هنرنمایی پرداختند. علاوه بر جوانان، هر شب یکی از پیشکسوتان موسیقی نواحی ایران نیز به صحنه می رفت، شب نخست استاد علی اکبر بهاری از شمال خراسان با سرنا و دهل، شب دوم گروه استاد حبیب الله قادر آتشگر از سیستان و شب سوم گروه استاد عاشیق حسن اسکندری از آذربایجان شرقی. گزارش زیر به ترتیب اجراهای سه شب پی در پی از هفتم تا نهم آبان ماه 1388 خورشیدی (بیست و نهم تا سی و یکم اکتبر 2009 میلادی) است. عکس هایی که می بینید حاصل تلاش آقای سعادتمند و زحمت ارسالش هم با سرکار خانم آزاده جعفریان بوده است. اما صداهایی که برای شنیدن نهادم، همگی آرشیوی اند و من به تناسب اجراهای جشنواره انتخاب کرده ام. اگر این دستگاه کوچولوی mp3 ریکوردرم خراب نشده بود، اینک می توانستید نمونه های تر و تازه را بشنوید. به امید روزی که پولدار شوم!

اجرای ساز و آواز تالشی توسط آرمین فریدی با تنبوره تالشی و آسیه بخشی زاد با دایره

تنبوره نوازی آرمین فریدی به همراه دایره و آواز استاد قسمت خانی از تالش را بشنوید

گروه موسیقی تربت جام از خراسان رضوی

استاد علی اکبر بهاری نوازنده سرنا

سرنا نوازی استاد علی اکبر بهاری از شمال خراسان را بشنوید

عاشیق های جوان آذربایجان شرقی، از راست حسن محمدی، سیاوش عبادی و ابراهیم کریم زاده

محسن بهاری نوازنده دوتار و خواننده کرمانج از شمال خراسان

مهدی قلی زاده نوازده له له وا -  استان مازندران، آمل

احسان عبدی پور نوازنده سرنا و  و امیر عبدی پور نوازنده دهل از لرستان

تکنوازی سرنا توسط احسان عبدی پور را بشنوید

ایوب کم نوازده دوتار و خواننده نوجوان ترکمن

استاد حبیب الله قادر آتشگر  خواننده و نوازنده سرود (قیچک) از سیستان، شهرستان زابل

ترانه گل افروز با اجرای گروه موسیقی سیستان را بشنوید

دف و آواز کردستان

بچه های خونگرم جنوب از بوشهر

گروه فهیم از استان گیلان

* واژه تنبور در حال حاضر فقط به انواع رایج در کرمانشاه و مناطق لک نشین اطلاق می شود. در سایر نقاط ایران واژه دوتار مصطلح است. اما در قدیم همه این سازها با عنوان تنبور شناخته می شدند. نگاه کنید به کتاب موسیقی الکبیر فارابی نوشته شده در حدود سال 950 میلادی، ترجمه ابوالفضل بافنده اسلام دوست، نشر پارت.

مطالب مرتبط:

در باره ساز محلی سرنا

 گزارشی از اجرای قصه های حرکتی به کاگردانی فریبرز رستمی

 گزارشی از سومین جشنواره موسیقی محلی مناطق زاگرس نشین

 گزارشی از برپایی نخستین نمایشگاه سازهای جدید

 گزارشی از اجرای گروه شمشال در فرهنگسرای نیاوران

 گزارشی از نشست پژوهشی کمانچه نوازان در خبرگزاری مهر

 نغمه ای پر سوز از جنوب ایران

 هنوز خون پاش و نغمه ریز است